De toekomst van de Tsaatan tribe: zullen ze verdwijnen?

Wat ons betreft is het een van de allermooiste voorbeelden van reisfotografie. Voor de serie ‘Before they pass Away’ reisde de wereldberoemde fotograaf Jimmy Nelson naar alle uithoeken van de wereld om 44 tribes vast te leggen die dreigen te verdwijnen. Onder hen is ook de Tsaatan tribe, een nomadisch volk dat leeft in het hoge noorden van Mongolië.

Wat wilden we daar graag iets mee doen, maar het was er nog niet van gekomen. Totdat we een berichtje voorbij zagen komen op de Facebookpagina van Sleeping with the Locals. Vorige maand publiceerden we een artikel over deze nieuwe boekingswebsite van initiatiefneemster Marieke Timmer. Wat bleek? Ze verbleef maandenlang bij de Tsaatan tribe en leerde het bijzondere volk als geen andere buitenstaander kennen.

Samenwerken met de Tsaatan community

Marieke studeerde International Hospitality Management en combineerde dat met een enorme drive voor het ontwikkelen van duurzaam toerisme. Zo zag ze al aardig wat van de wereld. Ze reisde voor studie en werk naar Taiwan, Suriname, Thailand, Bulgarije, liep een jaar stage in China, woonde in Zwitserland en Guyana en deed onderzoek naar duurzaam toerisme in Mongolië.

Het laatste was onderdeel van haar Master scriptie, waarvoor ze vrijwillig als Sustainable Tourism Advisor werkte bij een Amerikaans-Mongoolse NGO: The Itgel Foundation. Deze stichting werkt met de Tsaatan community samen aan het creëren van een Tsaatan Visitor and Community Center, van waaruit de Tsaatan zelf trips met toeristen kan regelen. Ze ging er vijf maanden aan de slag, werkte mee aan de bouw van het centrum, deed marktonderzoek, trainde de Tsaatan en ontwikkelde trips.

Thee met rendiermelk

“De Tsaatan tribe is een uniek en bescheiden volk dat zich beweegt door de hooglanden van Mongolië. Hun bestaan draait voornamelijk om hun rendieren”, vertelt Marieke. “Ze volgen ze overal en als het eten voor de dieren (voornamelijk mos) op is, gaan ze door naar de volgende plek. De Tsaatan leven met hun familie in wigwams van vilt, vroeger werden hier rendierhuiden voor gebruikt. Men leeft van de jacht, van rendiermelk en gaat af en toe te paard naar het dichtstbijzijnde dorp- al kan dat wel een paar dagen rijden zijn- om daar ingrediënten als meel te halen.”

“’s Nachts in je tentje hoor je wolven huilen en de mensen zijn echt uniek”

De Tsaatan leven een ruig bestaan en het was soms best even doorbijten: “Een maand rondtrekken op een paard, slapen in een tentje, geen douche of WC en al redelijk koud weer in september had ik een beetje onderschat. De dagen begonnen vroeg, met een ontbijt van thee met rendiermelk en zout plus een soort keiharde gedroogde kaas. Daarna werden de tenten ingepakt, de paarden gezadeld en ging de reis weer verder. Hele dagen op een paard met een houten zadel, dat ga je voelen. Maar het was tegelijkertijd ook één van de meest bijzondere ervaringen van mijn leven. Ik had het voor geen goud willen missen. De natuur is daar prachtig, helemaal ongerept. ’s Nachts in je tentje hoor je wolven huilen en de mensen zijn echt uniek. Je leert er veel en gaat anders nadenken over je eigen leventje in Nederland.”

Dynamische cultuur

Het feit dat Jimmy Nelson de Tsaatan heeft vastgelegd voor zijn serie ‘Before they pass away’, voorspelt niet veel goeds voor de toekomst die wordt gezien voor dit nomadenvolk. Marieke maakte de stam lange tijd van dichtbij mee. Is het waar dat ze zullen verdwijnen? Marieke: “Ik vind dit soort vragen altijd erg moeilijk. Ik geloof enerzijds dat culturen dynamisch zijn, als je kijkt naar je eigen cultuur zie je dat zaken continu veranderen. Jij leeft ook niet meer op dezelfde manier en met dezelfde ideeën als je oma. Soms denk ik dat wij ‘buitenstaanders’ ons te veel bemoeien met groeperingen. Wie zijn wij om te zeggen dat mensen volgens bepaalde gebruiken moeten blijven leven zodat de cultuur maar niet verloren gaat?

“Wie zijn wij om te zeggen dat mensen volgens bepaalde gebruiken moeten blijven leven zodat de cultuur maar niet verloren gaat?”

Daarnaast zie je dat bij groeperingen zoals de Tsaatan mensen de behoefte voelen om ze te helpen. De Tsaatan wordt neergezet als de armste groepering in Mongolië, de vraag is dan wie bepaalt dat. Dat wordt geanalyseerd aan de hand van Westerse maatstaven, mensen leven daar veel van de natuur en ruilhandel, geld is minder belangrijk. De vraag is dan, wat is ontwikkeling? Zijn wij in het Westen ontwikkeld, of zijn zij juist ontwikkeld met al hun kennis van bijvoorbeeld de natuur? Het is perceptie.” De Tsaatan zelf hebben me verteld dat ze hun levensstijl nooit op zullen geven. In andere delen van Mongolië zie je steeds meer nomaden die naar de steden trekken door bijvoorbeeld sterfte onder de dieren. Uiteindelijk hoop ik dat als de tribe verdwijnt zoals het nu is, dat het dan uit vrije keuze is, uit eigen wil en niet omdat het moet.”

Aapjes kijken

Strikt bekeken is de situatie met betrekking tot toerisme en de Tsaatan wel vrij zorgelijk , gaat ze verder. “Er zijn heel veel partijen die toeristen meenemen naar de Tsaatan, omdat ze een unieke levensstijl hebben. Hierdoor wordt het meer een soort ‘aapjes kijken’ en de Tsaatan verdienen hier niets aan. The Itgel Foundation helpt de Tsaatan bij het managen van eigen tours waardoor het geld in de community blijft en de Tsaatan ook zelf de aantallen toeristen die binnenkomen kunnen managen. In de kampen hebben we voornamelijk overlegd hoe zij de tours met toeristen willen gaan aanpakken. Ook hebben we trainingen gegeven aan de Tsaatan en bekeken hoe de toeristen daar het beste kunnen verblijven, in eigen tenten bijvoorbeeld en zelf eten meenemen, zodat ze niet te veel druk uitoefenen op de gemeenschap.

“De Tsaatan zelf hebben me verteld dat ze hun levensstijl nooit op zullen geven.”

Marieke noemt een kenmerkend voorbeeld van de spagaat die toerisme heet: “Als toerist heb je zowel een positieve als een negatieve invloed. Positief omdat het inkomen genereerd (mits het is georganiseerd door de Tsaatan) en negatief omdat er allerlei invloeden de community binnenkomen, andere gebruiken, culturen en gewoontes waardoor de cultuur van de Tsaatan beïnvloedt kan worden. Maar de invloed is er ook heel fysiek door bijvoorbeeld het achterlaten van afval of beschadigingen aan de natuur.”

Duurzaam toerisme bij de Tsaatan

Met zo’n duidelijk tweedeling is het lastig om te bepalen hoe er het beste mee om kan worden gegaan. Het is dan ook niet voor niets dat Marieke haar afstudeeronderzoek heeft gericht op duurzaam toerisme. Marieke: “Er komen veel toeristen met reisorganisaties die niet samenwerken met de Tsaatan, het wordt dan een soort dierentuin idee en de Tsaatan lijden hier alleen maar onder. Omdat ze in een afgelegen gebied wonen zijn dat geen hordes mensen, maar aan de andere kant zijn er ook steeds meer toeristen die ‘off the beaten path’ willen reizen. Deze toeristen houden vaak geen rekening met gebruiken en cultuur en dragen niets bij aan de gemeenschap.”

Niet onbelangrijk: hoe moet het dan wel? Hoe kan je als toerist op een duurzame, respectvolle manier kennis maken met de Tsaatan tribe? Marieke heeft daarvoor genoeg tips: “Plan je trip in ieder geval met een reisorganisatie die met de Tsaatan samenwerkt, reis altijd met een vertaler en breng je eigen eten en drinken mee. Verder zijn mensen erg gevoelig voor allerlei bijgelovige dingetjes, zo mag je nooit zo zitten dat je met je zool naar iemand wijst of fluiten als je binnen bent.” Een bezoek aan een unieke, maar ook kwetsbare stam als de Tsaatan verdient dus wel wat voorbereiding en research. Heb je interesse om een trip naar (en met) de Tsaatan te plannen, kijk dan op de website van Visit Taiga.

Foto’s: © Jimmy Nelson Pictures BV.
Boek: Before They Pass Away
Foto header: Marieke Timmer

Geschreven door Naline Roodbeen - Naline is de oprichter van Stop and Stare. Ze wordt het allergelukkigst van reizen en schrijven. Heeft een voorkeur voor verre oorden maar vindt Nederland stiekem het allermooist. Krijgt vlinders van roadtrips, Aziatisch eten en vreemde talen. Is graag zuinig op de aardbol en fan van duurzaam toerisme.